Ο τραχανάς είναι ζυμαρικό φτιαγμένο από αλεύρι και γάλα και έχει σχήμα κοκκώδες και ακανόνιστο. Οι κόκκοι έχουν διάμετρο περίπου 2-3 χιλιοστά.
Οι Χιλ και Μπράιαρ συμφωνούν ότι ο τραχανάς σχετίζεται με την ελληνική λέξη τρακτόν. Ο Ντόλμπι (1996) το συνδέει με την ελληνική τραγός/τραγανός, που περιγράφεται (και καταδικάζεται) στο Γεωπονικά 3.8 του Γαληνού
Ο τραχανάς παρασκευάζεται από τη μίξη αλευριού, γιαουρτιού και ξινόγαλου, και, προαιρετικά, μαγειρεμένα λαχανικά, αλάτι, πλιγούρι, μπαχαρικά (κυρίως βότανο ταρχανά), αφήνοντας το μείγμα να ζυμωθεί, να ξηρανθεί και συνήθως το αποτέλεσμα είναι η άλεση και το κοσκίνισμα. Η ζύμωση παράγει γαλακτικό οξύ και άλλες ενώσεις δίνοντας στον τραχανά τη χαρακτηριστική ξινή γεύση και τις καλές ιδιότητες διατήρησης: το pH μειώνεται σε 3.4-4.2 και το βήμα της ξήρανσης μειώνει την περιεκτικότητα σε υγρασία στο 6-10%, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια κατάσταση αφιλόξενη για παθογόνα και οργανισμούς που αλλοιώνουν τα τρόφιμα, ενώ διατηρούν τις γαλακτικές πρωτεΐνες.
Ο τραχανάς έχει κοντά στις 400 θερμίδες ανά 100 γραμμάρια, 53 γραμμάρια υδατανθράκων, 12 γραμμάρια λιπαρών και 16 γραμμάρια πρωτεΐνης, και 1 γραμμάριο φυτικών ινών.
Χάρη στο γάλα που περιέχει ο τραχανάς αποτελεί πηγή ασβεστίου, ενώ περιέχει και μαγνήσιο, σελήνιο, φώσφορο και χρώμιο.
Σε γενικές γραμμές, ο τραχανάς αποτελεί ένα κλασσικό πιάτο comfort food στην Ελλάδα.
Αν και πολλοί θεωρούν ότι ο τραχανάς “παχαίνει” αποτελεί μια πολύ καλή επιλογή για γεύμα, ειδικά αν συνοδευτεί με πηγή πρωτεΐνης, όπως τυρί φέτα, γιαούρτι, ή βραστό κοτόπουλο ή ψάρι, και φυσικά σαλάτα ή βραστά λαχανικά.
Η ρουστίκ γεύση του τραχανά ταιριάζει καταπληκτικά με φημισμένα ελληνικά τυριά, όπως είναι η βαρελίσια φέτα, το Καλαθάκι Λήμνου, η μυζήθρα Αρκαδίας, η κρητική ξινομυζήθρα, το αρσενικό Νάξου, το βολάκι Άνδρου, το Σαν-Μιχάλη Σύρου.
Το καταπληκτικό είναι ότι ο τραχανάς μπορεί να σερβιριστεί με πολλούς τρόπους, ώστε κάθε φορά να έχουμε ένα διαφορετικό γευστικό αποτέλεσμα:
Με φρέσκο βούτυρο, τριμμένη φέτα και κρουτόν από χωριάτικο ψωμί.
Με μία κουταλιά σπιτικό πελτέ ντομάτας και λίγη αποξηραμένη ρίγανη ή βασιλικό.
Με φέτες από κρητικό απάκι, περασμένες ελαφρά στο τηγάνι, και τριμμένη κρητική γραβιέρα σπηλιάς.
Με σοταρισμένα βασιλομανίταρα και λίγες σταγόνες λάδι τρούφας.
Με κρόκο Κοζάνης και μια κουταλιά γαλοτύρι.
Με ροδέλες λουκάνικου και τριμμένη κεφαλογραβιέρα Αμφιλοχίας.
Μπορούμε επίσης να τον σερβίρουμε πιο χυλωμένο και πηχτό, δηλαδή σαν ριζότο, δίπλα σε μαγειρεμένα κρέατα, όπως κατσίκι, μοσχάρι στην κατσαρόλα, κόκορα κρασάτο.
Τελικά, ο τραχανάς είναι ένα πιάτο χορταστικό, απολαυστικό και πολύ υγιεινό. Φτιάχνεται εύκολα και γρήγορα, και στο τέλος μιας κουραστικής χειμωνιάτικης μέρας καταφέρνει να μας χορταίνει, να μας ηρεμεί και να μας γαληνεύει. Το απόλυτο comfort food!